Agressie tijdens een interventie: net voor de uitbarsting

Stel dat je tijdens een interventie wordt geconfronteerd met verbale agressie. Dan verslechtert de situatie en de persoon staat op het punt je fysiek aan te vallen. Welke signalen kondigen de aanval aan? Hoe vermijd je verdere escalatie?

In een vorig artikel hebben we de methode ERIC besproken. Daarmee kan je de dialoog blijven voeren en vermijden dat de communicatie met de ander afbreekt. We benadrukten het belang van het blijven praten en van het beheersen van je emoties.
In dit artikel geven we een bijkomende methode die je kan toepassen als de spanning toch verder oploopt en de kans op geweld reëel of zelfs waarschijnlijk wordt.

Voortekenen van agressie   
Je aanvaller staat emotioneel dermate onder druk, om redenen die hem eigen zijn, dat hij het lastig krijgt om zich in te houden. Dat is een belangrijk moment: want een gebaar, een woord of zelfs een ongepast ervaren blik kunnen hem doen ontploffen.
Enkele signalen die kunnen wijzen op een nakende uitbarsting:

• Uitingen die het verschil tussen jezelf en de aanvaller benadrukken of zelfs directe verbale agressie: “Je bent niet zoals ik, je begrijpt me niet!” “Ik wil niet dat je dit met mij doet”. Doordat de ander je gaat tutoyeren valt een barrière weg en stopt de dialoog.
  De toon wordt scherper en luider.
• Non-verbale en lichamelijke signalen: een van woede rood aangelopen of net bleek weggetrokken aangezicht, een verstarde mimiek als een pokerface, gefronste wenkbrauwen, samengeknepen ogen, starre blik, verwijde pupillen en neusgaten of opeengeklemde kaken of lippen. Verder nog: gebalde vuisten, plotse, uithalende gebaren in je richting of voorovergebogen bovenlijf en gespreide benen.

Het herkennen van deze signalen kan je als hulpverlener helpen om je gedrag aan te passen: op een veilige afstand blijven, een defensieve houding aannemen, een mogelijke vluchtrichting kiezen en je eigen stress beheersen om te vermijden dat jezelf ongepast agressief wordt. Ook kan je dan een methode als DTI toepassen.
Oplettend blijven en proberen vooruitziend te handelen kan dikwijls helpen om geweld te vermijden en ontsporingen te voorkomen. 

De DTI-methode  
Met de DTI-methode kan je een gespannen situatie ontmijnen door bepaalde andere bewoordingen te gebruiken. Zolang de bedreiging enkel verbaal blijft is de woede nog onder controle. Op dat ogenblik is het nog mogelijk om fysieke agressie te vermijden.
Als de situatie dermate escaleert dat de communicatie dreigt af te breken, dan kan je met DTI bewust in contact blijven met je aanvaller als die op het punt staat gewelddadig te worden.
De methode heeft twee doelstellingen:

• Bepalen of de kans bestaat dat de persoon zichzelf toch weer kan beheersen
• Een laatste kans geven om het toch enkel bij woorden te laten. 

PARAFRASEREN 
Waarom parafraseer je? Het gaat erom duidelijk te maken wat voor jou aanvaardbaar is en wat niet.
Het is de bedoeling duidelijk te uiten wat er gebeurt: “u staat tegen mij te roepen!” of “u gaat te ver!” 

VERTALEN 
Op die manier bevestig je de gevolgen van hetgeen je hebt gezegd:

• gevoelsmatig: “Mevrouw, het is ongepast om zo te spreken tegen iemand die u enkel wil helpen” 
• juridisch: “u begaat een misdrijf als u dat voorwerp niet afgeeft”. 
• empathisch: “u zal uzelf pijn doen als u verder met de vuist op die muur blijft slaan”.

Je wil de persoon tot rede brengen. 

DOEN GEHOORZAMEN 
Nu moet je terugkeren naar hetgeen aanvaardbaar is, welke regels er moeten worden nageleefd. Dit druk je best uit in een ondubbelzinnig verzoek. Het is voor alle betrokken partijen belangrijk dat je dit duidelijk herhaalt. In dit stadium heb je geen andere optie.
“Ik zou willen dat u me op een correcte manier aanspreekt”
“Het gesprek stopt hier, u wil me niet begrijpen”.

Een ondubbelzinnige houding   
Zowel je verbale als non-verbale of paraverbale communicatie moet duidelijk maken dat je de situatie wil kalmeren, het probleem wil aanpakken en door communicatie een oplossing wil vinden voor de persoon die tegenover je staat, met inachtneming van de regels. De toon die je gebruikt is even belangrijk als de inhoud. Blijf beslist zonder te dreigen. Blijf vooral empathisch.

Als je een proactieve houding aanneemt kan je beter met het conflict omgaan door alles in het werk te stellen de persoon te kalmeren: 

• Met gespreide voeten, ongeveer op schouderbreedte, met de linker voet lichtjes vooruit
• Open en beweeglijke handen ongeveer op borsthoogte
• Richt je blik net boven of onder de neus van de ander om te vermijden dat hij de indruk krijgt dat je provoceert of uitdaagt. Tegelijk maak je zo duidelijk dat je je niet onderwerpt.

Deze houding is de "hands-on" manier om je woorden te onderstrepen en je argumenten kracht bij te zetten. Ze helpt om het bij woorden te laten en zal je in staat stellen om te gaan met eventuele plotselinge fysieke aanvallen. In dat geval zullen je handen en onderarmen ter hoogte van de borst je op natuurlijke wijze beschermen en toelaten je terug te trekken.

Bron: GESIVI – Sapeurs-pompiers un métier à rixe ? – Guide de bonnes pratiques pour désamorcer les conflits. www.gesvi.fr

Vorige artikels: 
Verbale agressie bij een interventie: behoud de dialoog
Een agressieve gesprekspartner kalmeren

Thierry DEROUA
Hoofdcommissaris o.r.
Practicioner in Relaxotherapie en Stress en Trauma Support