Mensenmassa's beheren om drama's te voorkomen

Overal in België begint het festivalseizoen. Deze grote bijeenkomsten brengen het risico met zich mee van dramatische stormlopen door bewegingen van de menigte. Hoe zijn deze te verklaren en te voorkomen?

De componenten van het drama
De wedstrijd op de Heizel, het Halloweenfeest in Seoel en de bedevaart in Mekka hebben een aantal overeenkomsten waardoor wij kunnen proberen de feiten te verklaren. We kunnen vooral vermelden:

-  De oppervlakte van de sites is over het algemeen beperkt met een grote menigte (dichtheid/m²). De topografie van de plaats is een verzwarende factor door de aanwezigheid van obstakels en gebrek aan evacuatiemogelijkheden;
-  Er is paniek en gedrang;
-  Slechte planning door de autoriteiten en onvoldoende controle over de menigte;
- Slachtoffers werden verpletterd, vertrapt of verstikt door de menigte. De doodsoorzaak is meestal verstikking en de traagheid van de reddingsdiensten wordt aangeklaagd waardoor de uiteindelijke dodentol verergert.

De "crowd-quake"
Maar hoe zijn deze gebeurtenissen te verklaren? Het is duidelijk dat een grote concentratie van mensen op een plaats met weinig of geen vluchtmogelijkheden wel tot tragedies moet leiden. Deze kunnen zich ook voordoen zonder dat er sprake is van opzettelijke handelingen zoals  confrontaties tussen hooligans.

Een interessante benadering komt van de natuurkundige Dirk Helbing. Hij verklaart dit verschijnsel met zijn "crowd-quake" theorie, d.w.z. een collectief verschijnsel dat "spontaan optreedt wanneer de dichtheid van individuen een kritische drempel van ongeveer 5 à 6 personen per vierkante meter bereikt. Bij deze drukte is het fysieke contact tussen lichamen zo intens dat de geringste beweging een schokgolf (NVDR: overdracht van kracht) veroorzaakt die zich binnen de menigte verspreidt." Door deze schokgolven vallen mensen en komen ze onder een verpletterende fysieke druk.

Wanneer mensen in deze beweging verstrikt raken is het moeilijk om eruit te komen. Toch zijn de meeste van deze tragedies te voorkomen.

Maatregelen op voorhand
Zonder afbreuk te doen aan de beginselen van "rampenplanning" en "onderhandeld beheer van de openbare ruimte" kunnen lessen worden getrokken uit onderzoek naar het samenkomen van mensenmassa’s.  
De belangrijkste elementen kunnen als volgt worden samengevat:

• “Crowd management” vereist goed gecoördineerd teamwork (overheden, politie, reddingsdienst en organisatoren), duidelijk omschreven taken en verantwoordelijkheden en gestructureerde communicatie. Oefeningen en opleiding zijn een eerste vereiste.
  
  
• Onderzoek naar het verwachte type bezoekers en debriefings van eerdere evenementen is essentieel.
  
  
• Er moet een schatting (vooraf) en een telling (in real time) van de mensenmassa's en hun bewegingen worden gedaan. 4 à 5 personen/m² is een aanvaardbaar maximum. Daarnaast moet men een beeld hebben van plaatsen van aankomst/uitgang volgens geschatte timing; gegevens over sociale netwerken; mate van drukte op parkeerplaatsen en stations voor openbaar vervoer; gebruik van videobewaking en met name van drones en informatie verzameld door de bevoegde diensten voor openbare orde.
  
  
• Er moet een risicobeoordeling worden gemaakt om de te nemen maatregelen te definiëren (uit te voeren controles en berekening van de maximale capaciteit) en een voorafgaande inspectie van het terrein (opgelegde route en mogelijke overstromen).
  
  
• Er moeten doelstellingen voor de verkeersstroom worden vastgesteld: deze zo inrichten dat hij niet wordt vertraagd of verhinderd, buitensporige stromen van personen op dezelfde plaats vermijden, indien nodig het publiek in categorieën indelen om ongepaste ontmoetingen te vermijden (bijvoorbeeld scheiding van supporters van verschillende clubs) en het betrokken publiek vooraf screenen.
  
  
• Afhankelijk van de omstandigheden moeten aanpasbare regelingen worden overwogen zoals intrekbare hekken om dodelijke beklemming op hekken te voorkomen en duidelijke signalering voor het publiek (richting verkeer en richting parkeerplaatsen).
  
  
• Ook moeten gereserveerde plaatsen worden voorzien zodat politie en hulpdiensten hun acties kunnen organiseren, naast vrije ruimte om opstoppingen te voorkomen.

Uiteraard zijn er nog andere maatregelen denkbaar en soms noodzakelijk, afhankelijk van de omstandigheden. Het gaat er vooral om te bedenken dat zich op vele plaatsen mensenmassa's kunnen vormen (in stations of rond een voetbalveld) en dat, om tragedies te voorkomen, waakzaamheid en het nemen van initiatieven a priori noodzakelijk zijn.

Claude BOTTAMEDI
Korpschef van een politiezone o.r.

Bron:
Dirk Helbing en Anders Johansson, "Dynamics of crowd disasters: An empirical study", PHYSICAL REVIEW E 75, 046109, 2007, op:
https://www.ethlife.ethz.ch/archive_articles/100727_Massenpanik_Helbing_sch/Dynamics_of_crowd_disasters.pdf